Binnensteden en winkelgebieden door heel Nederland kampen met leegstand. Het is een trend die de laatste jaren toenam en door de coronacrisis nog een extra zetje heeft gekregen. Het Planbureau voor de Leefomgeving verwacht dat de leegstand in binnensteden de komende twee jaar nog eens met 40% zal toenemen. Uiteraard gaat dit ten koste van de leefbaarheid, aantrekkingskracht, veiligheid en de lokale economie. Daarnaast wordt een binnenstad en een winkelgebied minder interessant voor bezoekers, waardoor zij wegblijven en een neerwaartse spiraal is ingezet. Hoe roep je dit als gemeente een halt toe en welke verschillende oplossingen worden gezocht? We kijken naar een aantal voorbeelden.
Transformatie
Veel gemeenten kiezen voor de transformatie van leegstaande panden, en dan met name de transformatie naar woningen. Door binnenstedelijk leegstaande panden te transformeren tot woningen slaan gemeentes twee maatschappelijke vliegen in één klap. Voorbeelden zijn er genoeg. Maar ook andere functies kunnen interessant zijn. Zo kocht de gemeente Oosterhout het winkelcentrum Arendshof 2, wat voor tweederde leegstond en besloot daar haar nieuwe stadhuis te vestigen. Een unieke aanpak waarin de gemeente zelf de regie nam. Of neem Leiden, die met het project ´Wonen boven winkels´ subsidies beschikbaar stelt aan pandeigenaren om leegstaande ruimtes boven hun winkel te transformeren tot studio’s of studentenwoningen. Voor eenzelfde plan stelde de gemeente Hoorn dit jaar €75.000 beschikbaar, wat wegens succes binnen no time volledig was toegekend.
Compacter centrum
Ook zijn veel gemeenten bezig met het compacter maken van het aanbod in het centrum. Door subsidies kunnen ondernemers verleid worden te verhuizen van een minder aantrekkelijk gebied naar de binnenstad. De gemeente Veenendaal heeft bijvoorbeeld naast een stimuleringsregeling voor transformatie, ook een voor de verplaatsing van winkels. Ondernemers kunnen een beroep doen op een financiële tegemoetkoming voor de verplaatsing van hun winkel naar een sterker centrumgebied. Zo is er een zogeheten verplaatsingscoach aangesteld die ondernemers daarin begeleidt. In de gemeente Noordenveld konden ondernemers al een paar jaar gebruik maken van zo’n subsidieregeling, maar dit jaar heeft de gemeente het subsidieaanbod nog eens uitgebreid. Waar ondernemers eerst alleen beroep konden doen op de subsidie om naar het kerngebied te verhuizen, kunnen nu ook ondernemers die binnen het kerngebied willen verplaatsen financieel gesteund worden. Zo wordt er ook binnen het centrum aan een vitaal, compact gebied gewerkt.
Tijdelijke initiatieven
We horen al lang dat winkelen en het centrum moet draaien om de beleving. Straten met alleen winkels voldoen niet meer aan de eisen van de consument. Stichting VOLOP Brabant speelt in op deze gedachte. VOLOP Brabant is actief in verschillende brabantse steden en faciliteert het bij elkaar brengen van pandeigenaren en creatieve initiatiefnemers. Om het centrum aantrekkelijk te maken wordt er aan leegstaande winkels tijdelijk invulling gegeven door mensen met culturele en maatschappelijke initiatieven. Voorwaarden: het gaat om een tijdelijk verband, het aanbod mag niet concurreren met het huidige winkelaanbod, en het moet bijdragen aan de beleving van het centrumbezoek.
Mixed-use
Een andere strategie tegen leegstand is de zogeheten ‘mixed use’. Bij mixed use draait het niet alleen om winkelen, maar ook om wonen, werken en ontspannen. Een voorbeeld van een succesvol mixed use gebied is Hoog Catherijne. Er zijn woningen, winkels, kantoren, horecavoorzieningen en hotels. Ook worden er evenementen georganiseerd en is er ruim cultureel aanbod op loopafstand. De locatie, in het midden van Nederland, naast het Centraal Station en aan de oude binnenstad draagt dan ook bij aan dit succes. Met deze formule wordt zowel de binnen- en buitenlandse toerist, als de lokale bewoner en de forens bediend en ontstaat er een levendig en aantrekkelijk gebied.
Samen zoeken naar een oplossing
Uiteindelijk is het zoeken naar wat per gemeente het beste werkt. Elke binnenstad heeft zijn eigen krachten, dus één kant-en-klare oplossing is er dan ook niet. Wat wél voor elke stad een goede strategie kan zijn, is het vormen van allianties voor het vinden van die juiste oplossing. Neem Rotterdam. Samenwerking wordt daar gezien als de voorwaarde voor het in stand houden of creëren van een sterk, levendig winkelgebied. Taskforce Retail werd in 2019 opgericht voor ondernemers, pandeigenaren en de gemeente om samen hierin op te trekken. De huidige wethouder wil nog een stapje verder en kwam met het project ‘Wijk aan Zet’, waarmee de stad 35 wijkraden krijgt, waarin burgers, ondernemers en de politiek vertegenwoordigd zijn om op wijkniveau mee te praten om (onder andere) bij te dragen aan de doelstellingen van Taskforce Retail.
Dé oplossing voor leegstand
Zoals gesteld is er niet één kant-en-klare oplossing voor leegstand in winkelgebieden. Wel zijn er verschillende mogelijkheden: van transformatie tot woningen of andere functies, tot tijdelijke of gemengde invullingen, en verplaatsen en compacter maken van het winkelaanbod. Per gemeente moet gekeken worden naar wat hun centrum het meest nodig heeft en zal versterken. Het gesprek aangaan met bewoners, ondernemers, pandeigenaren en de gemeente om samen te zoeken naar oplossingen geeft in ieder geval de meeste kans op draagvlak en dus succes voor een sterk, levendig en aantrekkelijk centrum.
De vraagstukken rondom leegstand kennen veel uitdagingen, waarbij verschillende belangen in een gezamenlijk proces bij elkaar gebracht moeten worden. Vanuit Dietz hebben wij jarenlange ervaring met deze processen, en vertellen wij u graag over hoe wij een bijdrage kunnen leveren aan uw proces.
Meer weten? Neem daarvoor contact op met Dietz Strategie & Communicatie via office@dietz.nl