In een vorig leven toen wandelen op het strand nog heel gewoon was, grootouders op hun kleinkinderen pasten en de mening van Johan Derksen over de VAR of wat dan ook er nog toe deed, publiceerden Luc Dietz en ik een essay. “Burgemeester: Het is een rare baan”, zo noemden we het. Dat was een kleine maand geleden. We bundelden de uitkomsten van een serie gesprekken met burgemeesters over hun functie en wat die met ieder van hen als persoon doet.
Aanleiding: de almaar uitdijende taken van het burgemeesterschap en de toename van bevoegdheden op het gebied van bestrijding van overlast en criminaliteit. Dat levert een interessant spanningsveld op tussen de rol van steeds vaker opleggen van bestuurlijke straffen versus de alom gewaardeerde rol van empathische burgervader of -moeder. Crimefighter of trooster van de gemeenschap. In elke rol is het gezag van de burgemeester onomstreden, concludeerden we. Als het eropaan komt, kijkt de inwoner in zijn stad of dorp niet naar de Raad, het College of de wethouder, maar naar de burgemeester. Ondanks alle uitbreidingen van taken is het een functie die niet op macht, maar op gezag is gebaseerd en burgemeesters slagen er elk met hun eigen invulling wonderwel in om de daarbij behorende ‘waardigheid van het ambt’, een term van voormalig burgemeester Annie Brouwer, te behouden.
Een snelle verandering
Een maand geleden hadden we nog geen idee hoezeer binnen een paar weken tijd de unieke positie die de burgemeester inneemt nog verder zou worden uitvergroot. Crises leggen essentiële processen in organisaties en samenlevingen bloot en de coronacrisis is de overtreffende trap van alles wat we in decennia hebben meegemaakt. Daardoor staan nu in het lokale bestuur de burgemeesters, die bij crisesbestrijding overigens wel een zware wettelijke taak en dus macht hebben, in de spotlights.
Het effect van de crisis
We zagen Femke Halsema in Buitenhof uitleggen dat de Amsterdamse markten een essentieel onderdeel van de voedselvoorziening zijn en daarom openblijven. Wist ik niet. We hoorden Jan van Zanen in OP1 over de uitgestorven stad Utrecht na de tramaanslag van maart 2019 en het verschil -of juist de overeenkomst- met de opnieuw uitgestorven stad exact een jaar later. Verschillende oorzaken, dezelfde effecten, en met het herkenbare weloverwogen gezag dat Van Zanen altijd uitstraalt. En John Jorritsma van Eindhoven zagen we overal, als wat opeens superburgemeester heet, in zijn rol als voorzitter van de veiligheidsregio rond Eindhoven. “Nederland wordt op dit moment bestuurd door 25 ‘oorlogsburgemeesters’”, kopte Trouw op 24 maart. “Alle maatregelen die te maken hebben met de bestrijding van het coronavirus en met maatregelen op het gebied van de openbare orde, zijn in handen van de voorzitters van de 25 zogenaamde veiligheidsregio’s, die sinds 2010 bestaan. Dan gaat het doorgaans om de burgemeesters van de grootste gemeenten in die regio’s.” De Wet Publieke Gezondheid en de wet Veiligheidsregio’s vormen de wettelijke basis voor de bevoegdheden die burgemeesters nu uitoefenen. Met al hun collega’s van de overige gemeenten krijgen ze van het Kabinet op grond van een noodverordening nog meer bevoegdheden om te handhaven op ongewenste samenloop van mensen, te volle winkels en te drukke recreatieplekken.
Crisisbestrijder en boegbeeld
Burgemeester is een functie zonder gelijke in de gemeente, constateerden we in ons essay. Er bestaat geen checklist voor het beoordelen van een burgemeester, je staat voor het hele plaatje, maar op een incident kun je worden afgerekend. Op de wettelijke portefeuille, die van het handhaven van de openbare orde, zijn de taken toegenomen en de spotlights feller dan ooit, schreven we. Dat COVID-19 de taak nog zwaarder zou maken en de spotlights nog feller zou doen schijnen, konden we een maand geleden niet vermoeden. Maar het gebeurt wel. Niet alleen de 25 superburgemeesters, maar alle burgemeesters staan voor ongekende opgaven naar hun inwoners. Het jargon dat al was aangevuld met crimefighter en sheriff zonder gezag is verbreed met superburgemeester en oorlogsburgemeester. Blij word je niet van die termen. Wel zijn de unieke rol en positie van de burgemeester nu zichtbaarder dan ooit. Crisisbestrijder en boegbeeld. Handhaving en empathie. Crises vergroten essentiële processen in de samenleving. Als Covid-19 op z’n retour is, verheug ik me nu al op een nieuw rondje burgemeesters en deel 2 van het essay.
Interesse in het essay over de Rol van de Burgemeester? Download het boekje hier.
Kunt u ondersteuning gebruiken in crisiscommunicatie? Lees hier meer over wat Dietz voor u kunt betekenen.